Op de avond van 11 juli 2015 stond Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán op van de brits zijn cel, verdween in zijn douchecel en vervolgens in een gat in de vloer. En daarmee begon de tweede ontsnapping van één van Mexico’s meest ambitieuze drugsbaronnen.
Guzmán werd 6 maanden later, in januari 2016, opnieuw gearresteerd en afgelopen donderdag, luttele uren voor het verstrijken van Obama’s ambtstermijn werd de leider van het Sinaloa kartel aan de VS uitgeleverd.
De uitlevering vormt het sluitstuk van Guzmáns bloedige regeerperiode in het Mexicaanse narcogebeuren, een tijd waarin de wereld rijkelijk met drugs overspoeld werd, de straten van Mexico rood kleurden van het bloed en Guzmán geen enkele last had van concurrentie.
‘Een manier om te overleven:’ de opkomst van ‘El Chapo’ Guzmán
Volgens Sean Penn, de Amerikaanse acteur die een profiel van Guzmán maakte, werkte hij als 9-jarige al op de wiet- en papaverplantages rond La Tuna, zijn geboorteplaats in de gemeente Badiraguato.
Guzmán vertelde tegen Penn dat in zijn tienerjaren de drugshandel de enige renderende carrière was.
"Waar ik vandaan kom is tot op de dag van vandaag geen werk voor mensen 15 jaar en ouder," aldus Guzmán in een interview met Sean Penn.
"Jammer genoeg is er op de plek waar ik opgroeide geen andere manier om in je levensonderhoud te voorzien."
Zag Guzmán de drugshandel als de enige uitweg naar een beter leven, met het vinden van de juiste mensen om ermee te beginnen had hij nauwelijks moeite.
Zo wordt zijn oom Pedro Aviles Perez, beschouwd als een hoofdrolspeler van de eerste generatie in de drugssmokkel van Sinaloa. Deze lichting drugssmokkelaars stond aan de wieg van de moderne drugssmokkel in de jaren '60 en maakte uitvoerig gebruik van vliegtuigen, een smokkelmethode die Guzmán later overnam.
Hoewel Guzmán sterk profiteerde van zijn connecties met de smokkelaars in Sinaloa, was het waarschijnlijk de timing waardoor zijn carrière echt een boost kreeg.
Het was namelijk in deze periode dat de Amerikaanse overheid de smokkelroutes via het Caraïbische gebied hard aanpakte en blokkeerde waardoor de Colombiaanse drugskartels naar alternatieven zochten.
"Die vonden ze in Mexico, dat voor hen een godsgeschenk bleek vanwege het feit dat ze dezelfde taal spraken," aldus Mike Vigil, oud-chef internationale operaties van de Amerikaanse narcoticabrigade Drug Enforcement Administration, in een interview met Business Insider.
In de jaren '80 kwam Miguel Angel Felix Gallardo bovendrijven als leider van het Guadalajarakartel, dat in die tijd het leeuwendeel van de Mexicaanse drugssmokkel controleerde. Een ongelukkig besluit van het kartel in 1985 echter effende Guzmáns pad op weg naar de top van de Mexicaanse narcohiërarchie. Leden van het Guadalajarakartel ontvoerden, folterden en vermoordden de DEA agent Enrique 'Kiki' Camarena.
Nadat president George H.W. Bush grote druk uitoefende op de Mexicaanse regering, werd Gallardo in 1989 opgepakt en opgesloten.
Daarna grepen Guzmán en Ismael 'El Mayo' Zambada - beide professionele secondanten van Gallardo - de macht binnen het Sinaloakartel. In 1989, toen hij de leiding nam over de operaties van het Sinaloakartel, introduceerde Guzmán een eigen innovatie in de drugssmokkel: narco tunnels.
Onder Guzmáns leiding werd het Sinaloakartel de "drijvende kracht achter de bouw van tunnels naar de Verenigde Staten," aldus Vigil in een interview met Business Insider.Een van de eerste tunnelbouwers van het kartel was Felipe de Jesus Corona-Verbera, in 1980 afgestudeerd aan de architectenopleiding van de Universiteit van Guadalajara. Corona, een goede vriend van Guzmán, was de grote initiator van de eerste grote tunnel van het kartel, die van Agua Prieta in Mexico naar het Amerikaanse Douglas in Arizona liep.
Dankzij de Agua Prieta-Douglas tunnel kon Guzmán cocaïne zo snel vervoeren, dat de Colombianen hem naar verluidt de bijnaam 'El Rapido' gaven, wat zo veel wil zeggen als 'de Snelle'.
"Corona heeft een onwijs coole tunnel gebouwd. Zeg hen dat ze alle drugs moeten sturen die ze hebben," zou Guzmán gezegd hebben aldus een voormalig lid van het kartel tegen zijn Amerikaanse ondervragers.
Het uiteenvallen van het oude Guadalajarakartel zou echter niet zonder slag of stoot gaan. Spoedig zou Guzmán zijn troepen voorgaan in een bloedige strijd om de controle over de Mexicaanse drugroutes, ook wel plaza's genoemd.
De strijd om de lucratieve Tijuana plaza begon in 1989, toen de clan van Arellano Felix een van Guzmáns beste vrienden vermoordde en vervolgens Baja California opeiste, het gebied waar Tijuana ligt en dat aan California grenst.
"Niemand had reden om hebzuchtig te zijn," vertelde voormalig DEA agent Jack Robertson tegen David Epstein van ProPublica. "Maar de Arellanos zeiden: 'Dit is van ons. Als je hier toch komt, vermoorden we je.' En dat was tegen het zere been van Chapo."'
Bij een moordaanslag van de Arellano Felix Organizatie (AFO) op Guzmán op het vliegveld van Guadalajara in 1993 kostte het leven aan kardinaal Juan Jesús Posadas Ocampo, de op twee na hoogste functionaris van de katholieke kerk in Mexico.
Arrestatie en eerste ontsnapping
Guzmán vluchtte na de aanslag naar Guatemala, maar werd al snel opgepakt en naar Mexico uitgezet, waar hij in de Puente Grande gevangenis belandde. De AFO, wiens leden dankzij corruptie op vrije voeten bleven, bloeide op in Guzmáns afwezigheid. Deze zat echter evenmin stil.
Volgens Insight Crime, gaf hij via zijn advocaten berichten door aan zijn mannen in het veld. Twee broers van de Beltran Leyva familie, trouwe bondgenoten van Guzmán, voorzagen Guzmán van voldoende contanten om ook achter de tralies er een riante leefwijze op na te kunnen houden (Guzmán ontving blijkbaar zo veel vrouwelijk bezoek dat hij Viagra begon te slikken). Onderwijl zorgde een ander kopstuk van het kartel, Juan Jose Esparragoza Moreno (beter bekend als 'De Blauwe') ervoor dat de drughandel doorging.
In 2001, terwijl de autoriteiten zijn uitlevering voorbereidden, ontsnapte Guzmán uit de gevangenis, hoogstwaarschijnlijk met hulp van kartelleden die met hoge functies binnen het Mexicaanse gevangeniswezen.
Guzmán bleef voortvluchtig en verborg zich in de bergen van Sinaloa en Durango, de provincies die samen met delen Chihuahua de zogeheten Gouden Driehoek vormen, het gebied waar het Sinaloakartel de dienst uitmaakt en waar veel drugs geproduceerd worden. Volgens Insight Crime, beschikte Chapo over een uitgebreid en fijnmazig veiligheidssysteem waardoro hij onvindbaar bleef.
Na zijn ontsnapping hervatte Guzmán de strijd met de AFO en gedurende de volgende 10 jaar werd het merendeel van de Arellano Felix clan gearresteerd, gedood of uitgeleverd.
Guzmán had het echter niet alleen met de AFO aan de stok.
Hoewel het Sinaloakartel in 2002 een verbond sloot met het Juarezkartel van Amado Carrillo Fuentes, was het in 2005 weer hommeles. Na een reeks moorden en vergeldingen over en weer brak een bloedige oorlog uit waarvan de effecten nog steeds voelbaar zijn.
In 2012 was Sinaloa aan de winnende hand en had het de controle over belangrijkste smokkelroute Ciudad Juarez aan het Juarezkartel weten te ontworstelen. Ciudad Juarez, jarenlang recordhouder met het hoogste aantal moorden ter wereld, beleefde na de overwinning van het Sinaloakartel een daling van de criminaliteitscijfers. Guzmáns huidige detentie lijkt daarentegen te leiden tot een toename van het geweld in Ciudad Juarez, nu smokkelaars weer om de macht strijden.
Nog terwijl hij oorlog voerde tegen het Juarezkartel, raakte Guzmán verwikkeld in een ander gewelddadig akkefietje met een oud-bondgenoot: de familie Beltran Levya, ook wel bekend als de Beltran Levya Organisatie (BLO).
De BLO werd opgericht door de broers die in dezelfde buurt als Guzmán opgroeiden en was onderdeel van het Guadalajarakartel. Samen met het Sinaloakartel vormde de BLO begin 2000 een bloedverbond en trad het op als breekijzer bij Sinaloa's botsingen met het Juarezkartel, het Golfkartel en de Zetas. Ook infiltreerde de BLO in de Mexicaanse politiek en het leger.
Na de arrestatie in 2008 van een van de Beltran Leyvabroers en de daaropvolgende vrijlating van Guzmáns zoon uit de gevangenis, beschuldigde de BLO het Sinaloakartel ervan gemene zaak te maken met de Mexicaanse autoriteiten. Gevolg: de bondgenoten werden aartsvijanden.
Ondanks een verbond met de Zetas, raakte de BLO ernstig verzwakt door het vechten en werden alle broers van het kartel gedood of gevangen genomen.
'Een complete barbaar'
Hoewel Guzmán een reputatie geniet als handig zakenman die geweld schuwt, spreken de vele oorlogen uit zijn naam boekdelen. "Hij is een complete barbaar," aldus Tom Fuentes, tussen 2004 en 2008 onderdirecteur van de FBI tegen CNN na Guzmáns ontsnapping vorig jaar.
"Hun manier van zakendoen is gebaseerd op complete terreur," aldus Fuentes.
"Ze vermoorden journalisten, politici, politie-agenten en reclasseringsambtenaren. En niet alleen hen, maar ook hun hele familie."
Chapo combineert zijn brutale wreedheid met huichelarij en een een uitgebreid netwerk van omkoping en corruptie.
Mexico's centrumrechtse PRI (Partido Revolucionario Institucional), de politieke partij die het land tussen 1930 en 2000 zo'n beetje als een eenpartijstaat regeerde wordt verdacht van medeplichtigheid aan de drugshandel. Het optreden van de Mexicaanse overheid tegen rivaliserende drugsbendes heeft de positie van Chapo's kartel consequent versterkt.
Maar ook de conservatieve Partido Acción Nacional (PAN) wordt beschuldigd van het hebben van banden met het Sinaloakartel. Zowel president Vicente Fox als Felipe Calderon (beiden afkomstig uit de PAN) lanceerden stevige offensieven tegen de concurrenten van het Sinaloakartel.
Die verdenking was volgens Insight Crime zo hardnekkig, dat de PAN een media-offensief begon om de aantijgingen te ontkennen.
Calderon, die tussen 2006 en 2012 president was, mobiliseerde het Mexicaanse leger om tegenwicht te bieden aan het toenemende drugsgeweld. De troepen werden aanvankelijk ingezet in Michoacan in zuidwest Mexico, maar al snel door het hele land en worden voor een groot deel verantwoordelijk gehouden voor de golf van geweld die Mexico sindsdien teistert.
Guzmáns trawanten zijn erin geslaagd om ook binnen het Mexicaanse veiligheidsapparaat vaste voet aan de grond te krijgen. Toen de BLO nog bevriend was met het Sinaloakartel had het verschillende Mexicaanse federale agenten op de loonlijst staan.
"Agenten die ik sprak vertelden dat Sinaloa mensen heeft op elk niveau van het landsbestuur, met het zwaartepunt op de rechtshandhaving," aldus Epstein, auteur van een artikel over de ondergang van de AFO, tegen Business Insider in 2016.
Deze beschuldigingen hebben overigens niet expliciet betrekking op het Mexicaanse rechtshandhavingsapparaat.
Uit een onderzoek door een Mexicaanse krant in 2014 zou blijken dat het Sinaloakartel en de DEA een overeenkomst hadden waarbij het kartel informatie over haar rivalen aan de Amerikanen doorspeelde in ruil waarvoor de DEA het kartel met rust zou laten. Delen van dat verhaal werden bevestigd door Vicente Niebla Zambada, de zoon van 'El Mayo' Zambada die in 2013 in Chicago wegens drugshandel werd veroordeeld.
"Het Sinaloakartel bleef onaangetast omdat het kartel zo veel politici op de loonlijst had staan," aldus oud DEA-agent Vigil tegen Business Insider.
Tweede arrestatie, tweede ontsnapping
Hoewel Guzmán veel politieke vrienden had, waren ze toch niet machtig genoeg om Chap buiten de cel te houden. In februari 2014 omsingelden Maxicaanse mariniers Chapo in een bungalow in Mazatlan in het zuidwesten van Sinaloa.
13 jaar op de vlucht en dan toch tot ieders verrassing gearresteerd, het leidde tot speculaties van experts. Zo zou de in 2012 gekozen president Enrique Peña Nieto (PRI) Guzmáns aanhouding als een politiek imperatief hebben gezien.
Hoewel de voorbereidingen voor de uitzettingsprocedure getroffen werden, zei de toenmalige procureur-generaal dat Guzmán pas naar de VS zou afreizen als hij zijn straf in Mexico had uitgezeten, iets wat wel zo'n "300 tot 400 jaar" kon duren.
De baas van het Sinaloakartel was echter geenszins van plan daarop te wachten.
Zijn ontsnapping was even spectaculair als goed en lang van tevoren voorbereid. Naar verluidt waren er zelfs in Duitsland getrainde ingenieurs bij betrokken en was daartoe hoogwaardige technologie Guzmáns cel binnengesmokkeld. In elk geval verdween Guzmán op een juli-avond in 2015.
Guzmán maakte vervolgens gebruik van een motorfiets die speciaal voor gebruik in tunnels was omgebouwd en reed ongeveer een mijl naar een huis in aanbouw om daar in een busje over te stappen dat hem naar een vliegveld ten noorden van Mexico Stad. Vandaar vloog hij naar een schuilhut in de bergen van Durango.
Het begin van het eind
Wat volgde was een uitgebreide mensenjacht
Terwijl Guzmán flirterige SMS-berichten uitwisselde met de Mexicaanse actrice Kate del Castillo (die later de ontmoeting tussen Chapo en Sean Penn in oktober arrangeerde), kamden leger en politie de omgeving uit.
Helikopters van de Mexicaanse marine beschoten huizen in westelijk Sinaloa met honderden ontheemden als gevolg, maar Guzmán bleef op vrije voeten.
Naar verluidt vierde hij Kerstmis met zijn familie en bracht hij de jaarwisseling door met een maîtresse, dit alles enkele maanden na een chirurgische penisverlenging in Tijuana.
Zijn bestaan als vrij man eindigde op 8 januari, toen Mexicaanse mariniers een huis in Los Mochis binnenvielen. Guzmán vluchtte via het riool en stal een auto waarin hij even later door de politie werd aangehouden. Donderdag werd Guzmán uitgeleverd aan de Verenigde Staten, hij staat terecht in de staat new York en de kans dat hij ooit weer op vrije voeten komt, lijkt bijzonder klein.
Bekijk Guzmáns onderduikadres »
